قلعه ها در شهر تون

  عطا ملک جوینی       در تاریخ جهان‌گشای دربارهٔ این قلعه می‌گوید:

از ۷۰ دژی که در قهستان قرار داشت، وسیع‌ترین و عظیم‌ترین آنها در ۵ هزار گزی جنوب غربی شهر تون باشد. اسماعیلیان، قلعهٔ نظامی خود را در بالای این کوه ساخته بودند که در بلندترین نقطه دشت تون واقع شده و از تمام جهات بر منطقه مشرف است. موقعیت این قلعه به‌گونه‌ای است که از سه جهت به پرتگاه‌هایی منتهی می‌شود و تنها راه دسترسی به قلعه از طریق تنگه‌ای است که در جنوبی غربی کوه، که شیب کمتری دارد، قرار گرفته‌است.‌‌درزمان حال اگر از جاده ی فردوس به طرف شهر آیسک در حرکت باشیم در سمت راست جاده رشته کوهی قرار دارد(همین تصویر موجود )  به فاصله ی حدود سه کیلومتر از کنار جاده که بلند ترین قله ی کوه آن همین قلعه ی اسماعیلیه است 

این قلعه در ۶ حصار مختلف ساخته شده و مرکز فرماندهی در طبقه ششم و در نوک قلعه قرار دارد. طبقات دیگر آن دارای دروازه‌های ورودی از جهات مختلف، محل نگهداری آذوقه، اسلحه‌خانه، اصطبل، آب انبار، برج و بارو و حمام و تالارها و سربازخانه هستند.ارتفاع برج‌ها حدود ۵ متر بوده و تمام آنها به کمک سنگ‌های لاشه و ملات گچ و ساروج ساخته شده‌اند.این قلعه دارای تونلی آجری است که به قلعه دختر ، یکی دیگر از قلعه‌های تاریخی اسماعیلیان، متصل است و این راه زیرزمینی این دو قلعه را به وسیله یک راه زیرزمینی دیگر به وسط شهر تاریخی تون متصل می‌کند. در داخل این تونل زیرزمینی که پس از زمین‌لرزهٔ سال ۱۳۴۷ کشف شد، اجساد بسیاری از مردگان یافت شد که در کنار هم در داخل این تونل چیده شده و دارای کفن‌هایی با آثار اسلامی و آیات قرآن بودند.

• قلعه حسن آباد(قلعه دختر) :

قلعه حسن‌آباد، معروف به قلعه دختر، قلعه‌ای به‌جای مانده از اسماعیلیان و مربوط به سده‌های پنجم و ششم هجری قمری است که در ۸ کیلومتری شمال غرب فردوس این قلعه بر بالای کوهی ساخته شده‌است که اهالی روستای حسن‌آباد آن را قلعه دختر می‌نامند. این قلعه، دارای چند حصارسنگی است و در آن آثاری از حمام و برج و بارو و میخ‌های بزرگ آهنی مشاهده می‌شود. این قلعه دارای تونلی آجری است که به کوه قلعه، یکی دیگر از قلعه‌های تاریخی اسماعیلیان، متصل است و این راه زیرزمینی این دو قلعه را به وسیله یک راه زیرزمینی دیگر به وسط شهر تاریخی تون متصل می‌کند.

میرزا یحیی وفرزند خواهرش ...

آن سال ها و روزها بعد از وقایع جنگ جهانی اول و باز گشت میرزا به وطن (جزین )  از تحصیل در مشهد الرضا ع او ضاع اجتماع ایران دگرگون شده بود و گزین هم از این ماجرا ها به دور نبود ... چه از دست دادن هم درس و هم سال خودش (آقا سید نعمت الله که داستانی دیگر دارد و سالدات های و یا بهتر بگویم همان سربازان   قزاق هایی که اکنون بعد از عقب نشینی روس ها تحت حا کمیت انگلیس حتی تا جزین هم آمده بودند ...)بعد از فرو کش کردن جنگ اول جهانی (امپراطوری انگلیس)    مثل شبه قاره هند و پاکستان که تحت سیطره داشت برای ایرا ن  هم خواب هایی دیده بود و رضا خان میر پنج بازیگر این ماجرا بود ... دیگر میرزا چاره ای نداشت ( جز اینکه در جزین با اندوخته های آن چند سال مشهد الرضا ع)برای مردم روستای ش تاثیر گذار باشد همیشه در همان اطاقک    ابتدای منزل ش پذیرای مردم بود و حتی قبل از ورود ی منزل هم همان به قول خودمان  (هودک سر پوشیده اطاق انتظاری بود برای مراجعه کنندگان ...)سال های سخت راه در مسیر مشهد الرضا را پیش چشم می آورد اکنون از آن سالهاو دوران سخت چند سالی می گذشت داستان تلخ از دست دادن هم دوره و هم سال و آشنای سال های دورش (آقا سید نعمت الله )که در همین جزین قربانی همان جنب و جوش هایش شده بود ماجرایی بود که یکی از روز های سال  (1299هجری شمسی) نزدیکی های ظهر برایش خبر آوردند  (گفتم که میرزا تا سال 1318 عمرش  به دنیا بود )  ... هر چند هنوز (یکی از درس خوانده های همان مدرسه ی فاضل خان در مشهدالرضا )آقاسید ابراهیم  پسر خواهرش (معصومه )همسر آقا سید هدایت دلگرمی او بود آقا سید ابراهیم را می گویم که پسر عموی همان آقاسید نعمت الله بود ... صمیمیت مردم روستا و کارهایی که برای مردم می کرد می توانست که کمی از رنج ها ی ش بکاهد روز هایی بود که   میرزا یحیی (که ما به خاطر با با بزرگ آقاسید ابراهیم به ایشان دایی می گفتیم ) دست فرزند خواهرش را می گرفت و به یاد همان سال های مشهد الرضا در کوچه های ده همراه یک سبوی خالی راهی ( شوبلگی )  می شد(آب قنات جزین مناسب آشامیدن نبود و در مقابل آب قنات شوبلگی شیرین و سبک بود   شاید حدود سه یا چهار کیلومتر فاصله بود از خانه که در می آمد سمت چپ   یک سه راه بود و سپس سمت راست آنها را به دو حمام می رساند و کمی بعد حصار ده بود و کوره راهی به چشمه ی آب شیرین ( شوبلگی )...

میراث فرهنگی و جزین